Gülən gözün gözəlliyi gözəldir, Gülən gözü görünməyən göz görər… Gözün gülür, gözün gözü gülməyir, Gözdə gözü görünməyən göz görər… * * * Gözü gözdən gözün gözü gizlədir, Gözdə gözü gözün gözü gizlədir, Gözün gözü gözümüzdə gizlidir, Gizli gözü görünməyən göz görər…
* * * Göygöz giryan, gözü gülməz, gülümsər, Gülən gözün gözü gözdən gülümsər, Gülməyən göz, gözə gözdən gülümsər, Giryan gözü görünməyən göz görər… 21.09.2015. Bakı.
Salam olsun sənə ey dəyərli oxucum. Dünya
kitabxanalarındakı kitabların, yazıların, o yazılardakı sözlərin, sözlərdəki hərflərin
sayının min misli qədər uca Yaradana şükürlər olsun ki, daha bir bəhanə ilə
görüşmək qismət olub bizlərə… Xoş gördük sizləri…
Söhbətimizin mövzusu iki kitabda cəmlənmiş bu iyirmi üç yazıdan ən
vacibi kimi də qəbul edilə bilər… Beləki, sayı ilə on beşinci adlandırdığım
bu yazıda iki əsas məsələni müzakirə edəcəyik. Birinci məsələdə bizə qədər olanlara nəzər salıb fikir (əlbəttə,
subyektiv) bildirəcək, ikincidə isə giley-güzarla dolu zəmanəmizdə müasir
romançılıq necə olmalıdır? – sualına
cavab tapmağa çalışacağıq. Bu iki ciddi məsələyə toxunmağa nə dərəcədə haqqım
çatır, arqumentlərim nə qədər tutarlı ola bilər, ümumiyyətlə bu yazını qəbul
etmək olarmı, əgər olarsa, bu hansı səviyyədə mümkündür? Oxucuda yarana biləcək
bu qəbildən olan digər suallara öncədən cavab vermək üçün qısa bir haşiyəyə
çıxmaq istəyirəm:
HAŞİYƏ
Bütün digər yaradılmışlar kimi insan da özü
anlayandan sonra ətraf aləmi anlamağa çalışır. Bu çabalar içində demək olar ki,
bir körpə başqa bir canlının balasından elə də çox fərqlənmir. Ətraf aləmi hissə-hissə,
çox kiçik parçalarla, fraqmentlərlə dişimizlə, dırnağımızla, gözümüzlə, hiss
edib, dadıb, görüb tanıyır, yadda saxlayırıq. Dünyadan – ətraf aləmdən yadımda
qalan ilk fraqment atla bağlıdır; bu ilk
olaraq özümün çəhrayı rəngli oyuncaq atım – üstünə minilə biləcək möhkəm plastmasdan
olan təkərli at, qonşu oğlanın həmişə balkonlarında olan yaşıl şar atı (Bakıda)
və ən dəqiq, net mənzərə bir axşamçağı (Ağdam rayonu, Yusifcanlı kəndində)
mal-qaranı örüşdən gətirən babamın qabağına – qarşılamağa – çıxdıqda məni öz
tünd qəhvəyi rəngə çalan qızlı “yava” Qarabağ cinsindən olan atının tərkinə
alıb doqqazdan evin qarşısına – həyətə qədər
60 – 70 addımlıq yolu (bu bir neçə dəfə təkrar olunub) gətirməsidir. At
anladığım, yadımda qalan oyuncaq olsa da minə bilmədiyim, çünki, ondan tutub
duranda mən boyda idi… Əsl at da həmçinin qardaşlardan ən kiçiyi olan Hafiz əmimin
məni qaldırıb Müseyib babam minən atının
tərkinə oturdanda (o kiçik oğul, mənsə
böyük nəvə idim – təbii estafet məsələsi) arxadan
babamın belindən necə bərk-bərk yapışdığım hələ də yadımdadır… Beləliklə
sanki, at əl dəysə də əlçatmaz bir varlıq olaraq qaldı mənim üçün… Ancaq,
yadda qalan ilklərdən həyatım boyu həmişə birinci olan ikinci bir varlıq da
var. Bu kitabdır, kitab… Ətrafdakı canlı və cansızları tanımağa başlayanda
dişimə vurub yoxladığım varlıqlardan biri də yadımda qalan birincisi orta
qalınlıqlı,tünd göy rəngli kitabdır – “mikrobiologiya” kitabı… Yəqin ki, ağ
yerlərini yazdığım, nəyəsə əsəbləşib ağlayanda vərəqlərini dartıb qopardığım
kitab da elə bu “göy kitab” olub… Səhv etmirəmsə bu sualları bir müsahibədə
cavablandırmışam, odur ki, təkrar olsa bağışlamanızı rica edirəm. Kənd
uşaqlarının çoxu kimi əlifbadakı gözəl buzov rəsminin altında iri böyük hərflərlə
yazılmış “DANA” sözünü hərfləyib “BUZOY” deyə-deyə əlifbanı öyrəndikdən sonra
ilk oxuduğum kitab “Qızıl şamdan” uşaq nağıl kitabı olub –bu təxminən 1981 –ci
ilin okyabr ayı idi. Oxuduğum ilk iri həcimli
kitab göy rəngli, qalın, üstündə qalxan şəkli olan “Koroğlu dastanı”, xarici ədəbiyyat
nümunəsi “Kapitan Qrantın uşaqları”, çox
cildli isə “Min bir gecə” dastanları olub. 80-ci illərdən etibarən üç dildə ana dilimizdə (hal-hazırda
Türk dili adlandırdığımız dili mən xaric
dil hesab etmirəm), rus dilində, ingilis dilində və üç əsas qrafikada; kiril,
latın, ərəb əlifbaları ilə sərbəst mütaliə vərdişlərim var. Təxminən 1987-ci
ilin yayından etibarən ətrafda nələrin baş verməsindən asılı olmayaraq saatlarla
sadəcə oturduğum taxta stulu yellədə – yellədə qalxmadan bəzən gündüz axşama
kimi, bəzən gecə səhərə kimi kitbdan ayrılmadan oxumaq kimi bir bacarığa yiyələnmişdim…
Təəssüf ki, indi belə vaxt yoxdur. Maraqlı kitab olanda ya uzaq yol gedəndə
çatana qədər maşında, ya da qonaq və istirahətdə olduqda belə uzun müddətli –
ayrılmadan – mütaliə etmək imkanı olur. Bu minvalla o zamanın əksər gənci kimi mən də əvvəl məktəb kitabxanasının,
ardınca kənd kitabxanasının axırına çıxdıqdan sonra rast gəldiyim, adını
eşitdiyim kitabları alıb oxumağa başladım. Bütün bunlar bu yazını oxuyanların əksəriyyəti
kimi mənim də sovetlər birliyində yaşadığımız nisbətən məhdud bir dövrə aid
olan məlumatlar idi. 90-cı illərdən sonra əvvəllər bizim üçün əlçatmaz olan
bütün kitablar da, müəlliflər də əlçatan oldu. Yeni əsrdə internet deyilən məhdudiyyətsiz
bir aləm ərmağan oldu bizə və bununla da
inandırım sizi ki, dünyada limit deyilən anlayış öz qüvvəsini itirdi…
Bütün təfsilatı ilə belə bir girş verməyə ehtiyac
var idimi? – Haqlı sual çıxa bilər ortaya. Əvvəlcədən deyim ki, bəli var idi.
Çünki, yazının buradan sonra oxuyacağınız hissələrində elə məqamlar ola bilər
ki, “bunun heç filankəsin filan romanından xəbəri yoxdur, və ya bəs niyə heç
filankəsin adını qeyd etməyib və s.” Qarşıda belə problemlərlə üzləşməmək üçün
nəzərinizə bir daha çatdırıram ki, yuxarıda qeyd olunan tarixdən üzübəri
Respublikamızda əlçatan olan və günümüzdə internetdən oxuya biləcəyimiz sizə məlum
olan nümunələr və müəlliflər mənə də məlumdur. Sadəcə bu yazının öz məqsədi
var. Mən bu məqsədə uyğun davranacaq və ancaq, faydalı bildiyim məqamlara
toxunacam. Yəni, kimin və ya hansı əsərin adının çəkilməməsi onun olmaması
anlamına gəlmir. Onlar da var. Sadəcə mənim subyektiv fikrimə görə hal-hazırda
bizə, bizim gəncliyə bu yazıda adı hallanan müəlliflər, qeyd olunan əsərlər
haqqında olan məlumat və biliklər daha faydalı ola bilər. Yəni, yazının məqsədi
bu müəllif və nümunələri bilənlərə xatırlatmaq, bilməyənlərə isə tanıtmaqdan
ibarətdir.
XATIRLATMA
İndi işlədəcəyim “MƏNCƏ” ifadəsi bundan sonra
sıralanacaq bütün fikirlərə aiddir. Və beləliklə, məncə, bəşər tarixi yarandığı
gündən müasir dövrümüzədək – insan oğlu əlinə qələm alıb yazmağa başlayandan bəri
ən dəyərli yazılar ortaya qoymuş yazar çoxumuzun uşaqlıqdan tanıdığı Lev Nikolayeviç
Tolstoydur. Bəs, tanıdığımız digər yazrlardan onu belə kəskin dərəcədə
fərqləndirən nədir? Və bunu real, həyati
səbəbləri nə olub? Onu nəyə, hansı səbəblərə nümunə götürüləcək birinci şəxs
hesab edirik və ya etməliyik? Axı onun qədər tanıdığımız digər Dostoyevski, ErnestHeminquey,Viktor Hüqo, Cek
London, Sent-Ekzüperi, Vasiliy Yan, Tarle kimi məşhur yazarlar da
olub. Sözsüz ki, indi kimsə bu sətirləri oxuyub tam fərqli adını qeyd etmədiyimiz
bir müəllifi xatırlaya və onu öz
kriteriyalarına – meyarlarına görə Tolstoydan üstün hesab edə bilər. Bu onun təbii
haqqıdır. Ancaq , burda bir məsələni mütləq qeyd etməliyəm, Tolstoy
yaradıcılığının əsasında hansı səbəb və məqamlar durmasından asılı olmayaraq mən
yuxarıda misal üçün adını çəkdiyim və bu an sizin fikrinizdə olan digər müəllifdən
seçilir. Yuxarıda nisbət üçün elə
yazarları seçmişəm ki, bu yazını oxuyan şəxslər mütləq onları da oxuyublar və
yaradıcılıqları ilə tanış olduqlarına əminəm. Dostoyevski, ErnestHeminquey, Viktor Hüqo, Cek
London, Sent-Ekzüperi, kimi yazrlar nə
qədər cəlbedici yazsalar da bütün
yaratdıqları nümünələrdə çatışmamazlıq, natamamlıq hiss olunur. Bu məsələ bəlkə
də inam məsələsi ilə bağlıdır. Beləki, bu müəlliflər nə qədr maraqlı süjet xətti
üzərində işləsələr də, hadisələr nə qədər qızışıb, səngisə də sonda bir nəticəyə
gəlib çıxa bilmirlər. Bu özü-özlüyündə müəlliflərin bütün problemləri hansı
dil, üslub, bənzətmə vasitələrindən istifadə etmələrinə baxmayaraq insanın üzərinə
yükləməsindən və insan oğlunun isə nə qədər faili-muxtar olmasına baxmayaraq
bir Yaradan tərəfindən yaradılmış omasını ya qəbul etməmələrindən, ya da
unutduqlarından qaynaqlanır deyə düşünməkdəyəm. (fikir dəyişə bilər, hərəkət
varsa, dəyişiklik labüddür). Bəs, belə natamamlıq Tolstoyda yoxdurmu, əlbətdə ,
var məsələn, “Hacı Murad”-da. Ümumiyyətlə mən özümüçün Tolstoy nümunələrini nümunə götürülə biləcək baxımdan belə
sıralayıram: I – “ETİRAF”, II – “SERGEY ATA” və
“İVAN İLİÇİN ÖLÜMÜ”, III – “HƏRB VƏ SÜLH”….. sonuncu “HACI MURAD”. Vasiliy Yan, Tarle barədə
ayrıca onu qeyd etmək istəyirəm ki, bu müəlliflər haqqında On yeddinci yazı –
“Hərb mövzulu yazılar” – da nisbətən ətraflı söhbət açacam. Nəticə olaraq nə qeyd etmək istəyirəm Tolstoy
istər özündən əvvəlki, istərsə də günümüzə qədər – sonrakı yazrlardan fərqləndirən
məqam və keyfiyyət onun şəxsiyyətinin və nümunələrinin tamlığı, mükəmməlliyi və
ya mükkəməl kimi qəbul etdiyimiz əlbətdə, nisbi olan anlayışa daha yaxın olması
ilə seçilir. Bunu kökündə uca Yaradana inancın, onun uzun, keşməkeşli ömrünün,
sağlam ruhunun – həyat yolu – fəaliyyətinin,
özünəməxsus yaşam tərzi və təlatümlü ailə həyatının dayandığını hesab edirəm. Bu
məqamda yenidən kiçik bir haşiyəyə çıxmaq istəyirəm.
HAŞİYƏ
Yəqin bu deyimi eşitmisiz? Əgər, eşitməmisizsə onda indi xəbəriniz olsun
ki, belə bir deyim var: – “Batmaqda olan gəmidə bir nəfər də olsun allahsız
tapa bilməzsən” Əfsuslar olsun ki, məsləyindən asılı olmayaraq çoxumuz əslində
böyük bir, hər an batmaq təhlükəsi ilə üzləşə biləcək, müdhiş dalğalar qoynunda
atıla-düşə üzən gəminin sakinləri – sərnişinləri olduğumuzu unudur, bunu ancaq
gəmimiz ləngər verəndə hiss edirik. Bu baxımdan Xalid Hüseyninin “Çərpələng
Uçuran” romanında iki maraqlı məqam var. Bu arada onu qeyd etmək istəyirəm ki,
Xalid Hüseyni və əsərləri nümunə ola biləcək
müasirlərimizdir. Əgər hələ tanış
olmamısızsa, bu andan sonra boşa gedən vaxt əsl igi kimi hesab oluna bilər. Məsələn,
bu tanışlıq elə “Çərpələng Uçuran” – la başlaya bilər. Çox maraqlı və yuxarıda
nümunə kimi qeyd etdiyimiz meyarlara tam uyğun gələn bir əsərdir. Tamdır. Əlavə
edim ki, “Çərpələng Uçuran”-ı həm ingilis dilində orijinalda, həm də Xədicə
İsmayılın tərcüməsində doğma, şipşirin ana dilimizdə oxumuşam. Tərcümə indiki tərcümələrin
əksəriyyətindən fərqli olaraq çox gözəl alınıb. Hadisələrin bir qisminin bizim
mədəniyyətə yaxın Şərq mühitində baş verməsi də onun ana dilimizə rahat uyum
sağlamasına, daha asan qavranmasına yardımçı olur. Bu tərcümə ana dilimizdə
bizim üçün orijinal hesab oluna bilər. Tərcümədə heç nə itməmişdir. Əksinə daha
da zənginləşmiş, romanın cod dili bir az
yumşalmış, daha rahat anlaşılan olmuşdur. Mətləbdən uzaqlaşmayaq, deməli,
romanın qəhrəmanı Əmir heç də inanclı biri sayıla bilməz. Ancaq, onun şüuraltı
bilincində belə bir qüvvənin varlığı barədə məlumat olduğundan əsər boyu iki dəfə
ən kritik məqmda bu özünü büruzə verir. Birinci dəfə atası xəstə olanda, ikinci
dəfə isə doğmaca qardaşının balası və eyni zamanda artıq, onların – Babanın nəslinin
yeganə davamçısı Zöhrab xəstəxanada can çəkişəndə…
Məncə, ordan-burdan nala-mıxa vurmaq bu qədər kifayətdir. İndi gələk, ümumilikdə əsas məsələyə bəs bizim özümüzün nümunə ola biləcək kimlərimiz, nələrimiz var. Əlbəttə, bu misallar elə seçilməlidr ki, ən azından bu yazını oxuyan şəxs onları da tanımış olsun. Bu məqamda şübhəsiz ki, yenə hansısa keçid mövqeyndə dayanan nümunələr olmalıdır. Belə şəxslərə Abbasqulu ağa Bakıxanovu, Həsən bəy Zərdabini, Əhməd bəy Ağaoğlunu, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevi, Məmməd Səid Ordubadini, Vintsas Kreveni, Üzeyir Hacıbəylini, Yusif Vəzir Çəmənzəminlini, İlyas Əfəndiyevi, Bayram Bayramovu, İsmayıl Şıxlını və onların düşüncələrini, yazıb-yaratdıqlarını misal göstərə bilərik. Bu keçid şəxslərdən sonra Bəxtiyar Vahabzadə, Cəmil Əlibəyov, Xudu Məmmədov, İsa Hüseynov (Muğanna), Nəriman Həsənzadə, Əlibala Hacızadə, Anar, Elçin, Hamlet İsaxanlı, Kamal Abdulla, Akif Əli, Elçin Hüseynbəyli (Qaraçuxa), Orxan Fikrətoğlu, Əsəd Cahangir, Sadıq Qarayev, İlqar Fəhmi, Rövşən Abdullaoğlu kimi şəxsiyyətindən, həyat yolundan, fikirlərindən, yazıb-yaratdıqlarından, müasirlərimiz olanların söhbətlərindən faydalana biləcəyimiz kiçik, çox da zəngin olmayan bir syahı tərtib etmək olar. Ancaq, biz daha konkret olub və heç olmasa üç gedişə ortaya konkret nəticə qoymalı olsaq, mən bunu belə edərdim. Vintsas Kreve “Azəristan ölkəsi”, Makulu “Səttarxan”, Müəllifi mübahisəli olsa da əsl milli nümunə “Əli və Nino”.
Əgər, hələ də Vintsas Kreve ilə tanış deyilsizsə,
mütləq tanış olun. Tanışlığa “ATV kitab seriyasından olan” doğma, şipşirin ana dilimizdə nəşr olunmuş –
sağ olsun Səlim Babullaoğlu – Vintsas Kreve “ Azəristan ölkəsi” kitabından
başlaya bilərsiz. “Səttarxan ” və “Əli və
Nino”, biz müasir mili romançılığın
standartı, (müasir roman necə olmalıdır ki, oxunaqlı, faydalı və gəlirli –
satıla bilən – olsun) üzərində düşünürüksə, bu iki əsərə diqqətlə baxıb, özümüz
üçün yığcam araşdırma aparıb müəyyən nəticəyə gələ bilərik. İlk öncə müəlliflərə
baxaq, Makulu o qədər də məşhur imza olmasa da, “Səttarxan” iri həcimli çox ətraflı,
zəngin məlumat mənbəyi olan, faydalı romandır.
Müəllifi dəqiq bilinməyən – imza yoxdur – “Əli və Nino” əsl nümunədir. Məncə, “Əli və
Nino” bütün parametrlərdə standarta daha yaxındır. Bu iki əsər əlavə heç bir təsir
dairəsinə düşmədən hər ikisi nümunə ola biləcək səviyyədədir. Ancaq, “Əli və
Nino” “Səttarxanı” həcm məsələsində qabaqlayır və üstünlük əldə
edir. “Əli və Nino” hadisələrin zənginliyi,
məlumatlılıq və həcm baxımından müasir Azərbaycan oxucusu üçün əsl nümunə –
çağdaş romançılığın standartı sayıla biləcək bir əsərdir. Ümumiyyətlə yeni
yaranacaq romanlar 80 – 100 səhifə həcmində olsa daha cəlbedici və faydalı olar
deyə düşünməkdəyəm…
Uca Yaradanın
insan oğluna bəxş etdiyi ən dəyərli nemət olan vaxtınızı bu sətirləri
oxumağa həsr etdiyiniz üçün qarşınızda baş əyir, sonsuz sayğılarımı bildirirəm.
Hörmətlə: Zaur Ustac.
QEYD
Yazarlar ancaq, (əyləncə və ya mənfəət xatirinə
yazanlar xaric) yazarlar. Şübhəsiz ki, söz Uca Yaradana məxsusdur. Biz sadəcə qələm
tutan qullarıq… Yox əgər, kimsə bunu inkar edib, ancaq yenə oturub saatlarla
kiminsə pıçıltılarını qələmə alırsa, onda bağışlayın məni, belə çıxır ki, onun
yazdıqları şeytan vəsvəsəsindən başqa bir şey deyildir…
24.05.2018. Bakı.
QEYD:
Bu yazı müxtələf saytlarda yayımlanmaqla bərabər müəllifin “YARADANLA BAŞ-BAŞA” və “QƏLƏMDAR” adlı kitablarında müstəqil məqalə kimi yer almışdır.
Bu gözəli kim incidib, ay Allah? Gözlərindən bıldır-bıldır yaş gəlir… Ha səkdirir, ha gizlədir nəzərin, Fırlanır yenə də mənə tuş gəlir… * * * İslaq baxışları dopdolu, çim naz, Hər şeydə fayda var, əgər olsa az, Bunu da dəftərin bir küncünə yaz, Hər nəyi boş versən qəlbə xoş gəlir… * * * Ustacın sözünü boş verən sənəm, Çarpış, xırman yerin qoy olsun sinəm, Ağla, yaxalığım qoy olsun su, nəm, Hər yeni doğulan gözü yaş gəlir… 21.06.2019. Bakı. (20:00)
Salam olsun, çox dəyərli oxucum. Min şükür Uca
Yaradana ki, Sizlərlə yeni bir görüş də qismətdə var imiş hələ… Bu dəfəki
söhbətimizin mövzusu hərflər, sözlər, kitablar silsiləsindən olan, müasir
dövrümüzdə bəlkə də ən vacibi, ən yaralı yerimiz, xüsusi diqqət və qayğıya
ehtiyacı olan sahə hərb mövzulu yazılardır. Günümüzdə – yeniyetmə və gənclərimizin
bu qədər informasiya bolluğu içində itib-batdığı bir vaxtda bizim bundan vacib
mövzumuz ola bilməz deyə düşünməkdəyəm. Məncə, gəncliyin lazımlı-lazımsız, çox
vaxt zərərli məlumatlarla istər-istəməz yükləndiyi vaxtda bu məsələyə xüsusi
diqqət göstərilməlidir. Bundan əvvəlki yazılarda bir çox tanınmış və hələ bir o
qədər də tanınmamış yazarlardan çoxlu misallar gətirərək, nələrin, hansı
istiqamətlərin bizə faydalı ola biləcəyi barədə mülahizələr irəli sürmüşdük.
Ancaq, indi vəziyyət tamam fərqlidir.
Ümumi yazılardan, standart romançılıqdan fərqli olaraq, hərb mövzulu yazılar
yazardan xüsusi dəqiqlik tələb edir ki, yazıçı müəyyən kriteriya və dəyərlərə
ciddi əməl etməli, bu işə səthi yanaşmamalıdır. Əgər, ehtiyac yaranarsa mütləq
peşəkar hərbçilərdən, mütəxəssislərdən məsləhət və tövsiyələr almalı, bunu özünə
eyib saymamalıdır. Əks təqdirdə, yəni öz bildiyi kimi, bir az hissə qapılıb, bir az da eşitdiyi real
vəziyyəti əks etdirməyən şişirdilmiş söhbətlərdən bəhrələnərək qələmə alınan
yazılar, povest, roman (indi dəb halını almış sənədli romanlar da daxil
olmaqla) deyil, olsa-olsa nağılvari publisistika şəklində, çox gülünc formada təzahür
edir. Və əlbəttə, bunu çox az sayda oxucu kütləsi, o kütlə ki, onlar işin əsli
ilə maraqlanır, bu yeni kitabı oxumaq üçün büdcələrindən pul ayırır, alır,
oxuyur və gülür… Acı-acı gülür… Bilirsiz, daha yaxşı anlaşılan olması üçün
belə bir misal çəkim, hərb mövzulu yazılar əslində məsələn, tibbə, coğrafiyaya,
idarəetməyə və s. konkret obyekti olan, dəqiq məsələ və terminlərdən istifadə
olunan yazılardan heç nə ilə fərqlənmir. Nəsə xırda bir qeyri-dəqiqlik olsa, təxminən
hamımızın sevə-sevə dəfələrlə izlədiyi “Bəxtiyar” flimindəki o məşhur səhnəni (“10 metr – 5 metr ” məsələsi) xatırladan
gülünc vəziyyət ortaya çıxır. Hansı ki, xüsusi ilə son dövrlər Birinci Qarabağ Müharibəsindən bəhs edən yazılmış əsərlər
belə səhvlərlə zəngindir. Bu qəbildən olan qeyri-müəyyənliklər əsasən
subardinasiya məsələlərində və döyüş səhnələrini təsvir edərkən məlumatsızlıqdan baş verir. Bu proses bir
yandan təbiidir, çünki, məşhur yazarların da belə problemləri olub. Məsələn,
dünyaca məşhur Remarkın (Erich Maria
Remarque) əsərləri bu tip çatışmazlıqlarla doludur və onun
fikirləri, təxəyülü bir tərəfli olub, gənc əsgər düşüncələrindən o yana keçə
bilmir… Halbuki, ordu, müharibə təkcə əsgərlərdən
ibarət olmayıb, daha mürəkkəb quruluşa malik bir təsisat və hadisədir. Hələlik
bizim Remarkla heç bir işimiz yoxdur.
Misalı sadəcə ruh düşkünlüyünə qapılmağa əsas olmadığını göstərmək məqsədi ilə
çəkdim. Bir də axı biz hal-hazırda müharibə vəziyyətində yaşayan ölkənin vətəndaşlarıyıq.
Hardasa, az qala hamımızın ətrafında döyüş yolu keçmiş qazilərimiz, haliyədə hərbi
xidmətini davam etdirən hərbçi dost-tanışlarımız var. Sadəcə bu məsələdə bir
balaca diqqətli və məsuliyyətli olmaq tələb olunur. Bütün şübhəli məqamlarda təxəyülün
məhsulunu və ya real hadisəni kağız üzərinə köçürüb, tarixin yaddaşına atmazdan
əvvəl mütləq “dosta ganaşmaq” lazımdır. Necə deyərlər, – “məsləhətli don gen olar”. Bir cümləni
yazarkən düşünün ki, nə vaxtsa bu sətirləri saatlarla qızmar Günəşin istisində
qanlı döyüşün od-alovunu unudan və ya şıdırğı yağışın altında islanıb, çim su
mundirdə ayağını qoymağa bir barmaq quru yer axtarışında soyuq güllənin hər an
bəxş edə biləcəyi buz kimi ölümü unudaraq, ilan-çayınlı, qarlı-şaxtalı,
çovğunlu-boranlı məşəqqətli yollar keçərək sağ qalmış əsgərlə yanaşı, həmin
döyüşləri təşkil edən, tək-tək əsgərləri deyil, yüzlərlə, minlərlə nəfərlərdən ibarət bölmələri şahmat
taxtasındakı fiqurlar kimi döyüş sahəsinə düzən və hər nəfərinə görə məsuliyyət
daşıyan, döyüşlərə rəhbərlik edən, müharibələri udan, bəzən uduzan – bu
qaçılmazdır – generallar da oxuya bilər…
Düşünürəm ki, hərb mövzulu yazının uğurlu alınmasının birinci şərti yazarın hadisələrə reala yaxın təfəkkürlə baxmasından, və qəti olaraq hissə
qapılmamasından ibarət ola bilər. Bu
yazıdan əvvəlki on beşinci və on altıncı yazılardakı prinsipə sadiq qalaraq,
yenə böyük əksəriyyətimizə məlum olan yazarlar və onların əsərləri üzərindən
mühakimə yürüdərək bu məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışacağam. Bu söhbətə
başlamazdan əvvəl kiçik bir haşiyəyə çıxmaq istəyirəm:
HAŞİYƏ
Bəşər övladı əlinə qələm alan gündən onu əsas iki məsələ; döyüş və eşq düşündürüb. Demək olar ki, lap qədimdən üzübəri yazı nümunələri ya döyüş və ov səhnələri ilə zəngin müharibələrdən, ya da eşqi, sevgini tərənnüm edən məhəbbət dastanlarından ibarət olub. Ən uğurlu nümunələr bu iki mövzunun birlikdə işləndiyi, hadisələrin həmahəng inkişaf etdiyi əsərlərdir. Belə nümunələr lap qədim zamanlardan mövcuddur və günümüzdə də var. Bu hadisə öz-özlüyündə onu göstərir ki, dünya nə qədər rəngarəng, hadisələrlə zəngin görsənsə də əslində onun bircə rəngi var, bizim onu hansı məqamda, hansı rəngdə görməyimizdən asılı olmayaraq, dünya qırmızı rəngdədir. Dünya müharibələrin qırmızı qanı, eşq məclislərinin qırmızı şərabı rəngdədir. İddia edirəm ki, dünyada tək bircə əsl rəng var o da qırmızıdır, al-qırmızı… Yerdə qalan ağdan qarayadək olan rənglər sadəcə qırmızının ağa doğru solğunlaşmasından, nəhayətdə “AĞ”dan – XEYİR (GÜNDÜZ) – və qaraya doğru tündləşməsindən sonda “QARA” dan – ŞƏR (GECƏ) – ibarətdir. Al-qırmızı rəng bu spektrin düz mərkəzində dayanır və həyat mənbəyi rolunda çıxış edir. Yəqin ki, bəşər övladının kəşf edib, adlandırdığı ilk rəng də məhz qırmızı, al-qırmızı olmuşdur. Bu proses çox sadə – insanın özü yaralandıqda və ya ovladığı ovun axan qanı ora-bura bulaşdıqda (yəqin ki, insan əlini ocaq qalamazdan əvvəl yaralayıb) baş verə bilərdi… Çox güman ki, insan oğlu ilk müharibənin başlaması xəbərini də, elə ilk sevgi məktubunu da məhz öz qanı ilə, qırmızı rəngdə yazmışdır…
Yuxarıda, haşiyədə tanış olduğumuz məlumatlar üzərindən
belə bir mühakimə yürütmək olar ki, qırmızı elə, mükəmməlliyin rəngidir.
Al-qırmızı rəng əslində elə, mükəmməllikdir. Özündə sevgi ilə nifrəti, savaşla
barışı, sülh ilə müharibəni birləşdirən vəhdətin, birliyin, tamlığın, bərabərliyin simvoludur, qırmızı… Bəli, məhz tamlığın,
mükəmməlliyin rəmzidir, qırmızı… Yerdə qalan rənglər onun çalarları, sadəcə
bu rəngin mövcudluğunu göstərmək, mütləq hakimliyini sübut etmək üçündür.
Mətləbdən uzaqlaşmayaq, əlbəttə,yazılı nümunələrin
içərisində misal göstərmək üçün belə bir əsər var. Hansı ki, onu böyük əminliklə
qırmızı, mükəmməl adlandırmaq olar. Bu, dahi Lev Tolstoyun “Hərb və sülh” əsəridir.
Əslində əsərin adı artıq özü barədə tam məlumat
verir. Ancaq, bu sadəcə təsadüfi belə seçilimiş maraqlı, cəlbedici ad da
ola bilərdi. Əsərlə tanış olanlar bilir ki, bu belə deyil. “Hərb və sülh” yuxarıda sadalanmış və
sadalanmamış bütün vacib kriteriyalara, meyarlara tam cavab verən mükəmməl bir əsərdir. Olduqca geniş spektrli müşahidə
qabiliyyətinə, vacib biliklərə, dərin dünyagörüşünə malik olan böyük sənətkar
döyüş səhnələrindəki ən xırda detalları, rütbə və statuslardan asılı olmayaraq
hərbçilərin hiss və fəaliyyətlərini, mülki həyatda olan münasibətləri, sevgi məsələlərini
elə yüksək zərgər dəqiqliyi ilə təqdim etmişdir ki, sadəcə deməyə söz
tapmırsan. Bu əsərdən bütün insanlığa tövsiyə ola biləcək bir vacib məsaj da
çıxır. Qərarsızlıq, elə yoxluğun özünə bərabərdir. “Etməyib peşman olmaqdansa,
et peşman ol…” – deyir mütəfəkkir. Bəli, dahi Lev Tolstoyun, məşhur “Hərb və
sülh”- ü mükəmməldir. Ancaq, görək, bu əsər müasir azərbaycan oxucusunun tələblərinə
cavab verirmi? Mən deyərdim ki, çox az bir qisim oxucu kütləsi bu cür iri həcmli əsərlərə maraq göstərib oxuyur.
Nə qədər dəyərli və mükkəmməl olsa da
ilk baxışda müasir gənclərin olduqca böyük əksəriyyəti üçün “KİM OXUYACAQ???” baryeri yaradan belə vacib əsərlər
günümüzdə rəflərdə qalmağa məhkumdur. “Hərb və sülh”-ü misal çəkməkdə məqsədim
sadəcə böyük əksəriyyətimizə məlum olan, tanıdığımız belə bir əsərin varlığını xatırlatmaqdan ibarətdir.
“Hərb və sülh” ümumi bir əsər olsa da, sırf hərb mövzulu yazılar üzərində işləyən
yazarlarımız bu, məlum və məşhur əsərdən
faydalana bilərlər. Sual ola bilər ki, bu əsər təkdirmi? Yəni heç alternativ
variant yoxdurmu? Bu suala böyük əminliklə belə cavab verərəm ki, Miladi ilə 19
fevral 2019 – cu il saat 13:31 – ə qədər
mənə ikinci belə bir variant məlum deyil. İndi fikrimi əsalandırmaq üçün yenə
böyük əksəriyyətimizə məlum, məşhur nümunələrdən istifadə etməklə qısa açıqlama verəcəyəm. Başqa –başqa nümunələrə keçməzdən əvvəl ümumi
olaraq onu qeyd etmək istəyirəm ki, sovet ədəbiyyatı döyüş yolu keçmiş müxtəlif
rütbəli zabit memuarlarından tutmuş, olduqca dəyərli sovet yazıçılarının
müharibədən, qələbədən bəhs edən əsərləri ilə zəngin idi. Sovet dönəminin
kitabxanaları xidmət etdiyi ideologiyadan asılı olmayaraq hərb mövzulu əsərlərlə
yetərincə, tam təmin olunmuşdular. Və biz istər-istəməz bu nümunələrlə tanış
olurduq. Sovet yazıçılarından əlavə rus dilinə çoxlu tərcümələr də olurdu. Yəni
bizim şəxsiyyət kimi formalaşdığımız dövrdə hərb mövzulu yazıların qıtlığı
olmayıb. Ayrı-ayrı məşhurlara gəldikdə, gənclər
arasında yayğın şəkildə mütaliə olunan Remark tam birtərəfli yazıb. Onun haqqında dördüncü yazıda ətraflı
yazmışam. Remarkın yazdıqlarının nəinki,
bizim gəncliyə faydası var, hətta düzgün başa düşülmədikdə zərəri ola bilər.
Sonra, məsələn vaxtında rus dilində belə bir əsərlə tanış olmuşdum (öz dilimizdə
rast gəlməmişəm və adı tərcümə edəndə də çox uyğunsuzluq yarandığına görə belə
qeyd edirəm – əvvəlcədən üzr istəyirəm) müəllifi Кирст Ганс olan “Фабрика офицеров”. Məşhurdur ancaq yenə birtərəfli, çatışmazlıqlarla
dolu olan əsər. Ümumiyyətlə istər qərb, istər sovet – rus ədəbiyyat nümunələrində
ya xidmət etdiyi ieologiyadan dolayı, ya sadəcə məlumatsızlıqdan natamam hərb
mövzulu əsərlər çoxdur.
Ümumi olaraq keçid üçün bundan əvvəl “Yazarlar və yazılar” adlı on
beşinci yazıda da adlarını çəkdiyim Vasiliy Yan və Tarle, eyni zamanda onların yazdıqları bir
neçə əsər haqqında qısa fikir bildirmək istəyirəm. Vasiliy Yan və onun digər əsərləri ilə yanaşı
xüsusi ilə diqqət çəkən, faydalı ola biləcək “Çingiz Xan” , “Kurqanlardan gələn işıq” tarixi –müharibələrlə
dolu romanları. Tarle (Евге́ний Ви́кторович Та́рле) və onun da müharibə
mövzulu digər əsərləri ilə yanaşı “Napoleon” əsəri. Tarle bu əsərində Napoleonun
timsalında çəlimsiz, cılız lakin,
olduqca çalışqan bir uşaqdan ölkələr fəth
edən, papanı hüzuruna gətirən, tirana qədər inkişaf etmiş, anında mühüm qərarlar
verməyi bacaran, müharibə qərarları alanda qətiyyətli sərkərdə, döyüşdə öndə
gedən, cəsur, qələbəyə susamış əsgər, sevgidə aciz və eyni zamanda odlu – atəşli aşiq, idarəetmədə incə, adi detalı da unutmayan, dərin düşüncəli, sonunda
baş əymədən təslim olmağı bacaran insan obrazı yaratmağı bacarmışdır. Bu iki
yazardan və onların yazdıqlarından bəhrələnmək olar.
Qismən nümunə ola biləcək, yəni müəyyən məqamlarda faydalanmaq mümkün olan ErnestHeminquey, Sent-Ekzüperi barədə onu qeyd edə bilərəm ki, bu yazarların
təsvirləri, ifadə vasitələri güclüdür.
Belə ümumi baxışdan sonra dünya ədəbiyyatından üç
yazar və üç əsər timsalında fikirlərimi daha dəqiq formada Sizə çatdırmağa
çalışacağam. Bu əsərlərin birində hərbçinin mülki həyatda hissləri və istəkləri,
ikincisində həm mülki, həm də xidmətdə olan hissləri və fəaliyyəti, üçüncüsündə isə həm mülki, həm xidməti, həm də
döyüşdə başına gələnlər, düşdüyü real vəziyyətlər, həyat həqiqətləri oxucunun
gözləri önündə canlanır…
Birinci, dünyaca məşhur, kolumbiyalı yazıçı, ədəbiyyat
sahəsində Nobel mükafatı laureatı
Qabriel Qarsiya Markesin 1956-1957-ci illərdə yazdığı və ilk dəfə 1961-ci ildə dərc etdirdiyi
“Polkovnikə məktub yoxdur” povesti – hamını özünə borclu bilən bir hərbçinin
xidmətdən (bütün həyatını nəyinsə və ya kiminsə uğruna xərclədikdən) sonra
keçirdiyi hisslər…
İkinci, yenə məşhur, görkəmli İtaliya yazıçısı Dino
Bussatinin ilk romanı olan “Tatar çölü”. Bu roman haqqında bir az ətraflı
yazmaq istəyirəm. Romandan və qəhrəmandan
söhbət açmazdan əvvəl bir məsələni nəzərinizə
çatdırmaq istəyirəm. İnanın ki, əgər bu romanın adını dəyişib məsəl üçün “Gözlərimiz
üfiqdə”, “Səngərlərdən sonra”, “Qarşı duran dağlar” və s. və i… qoysaq və Covanni Droqonu Məlikşah adlandırıb, bəzi adları, təbir və
terminləri müasirləşdirib, özümüzünküləşdirsək, hadisə və hisslər atəşkəsdən
sonra, son iyirmi beş ildə bizim orduya və hərbçilərə elə uyum sağlayır ki,
sanki, bu yazı iyirmi il Azərbaycan ordusunda, Haramı düzündə və ya digər bir
bölgədə – təmas xəttində xidmət etmiş zabitin qələmindən çıxıb… Bu dərəcədə
oxşardır vəziyyətlər…
Dino Bussatinin “Tatar çölü” əsərinin qəhrəmanı Bastiani qalasında xidmət edən Covanni Droqonun bütün həyatı, gənc zabit kimi seçim qarşısında qalması, ümidlərlə dolu xidməti, mülki həyatla ordu həyatı arasında çırpıntılar, dünyadan istədikləri, ala bildikləri, nələrin uğrunda nələrdən vaz keçdikləri və son… Hamısı elə ustalıqla təqdim olunub ki, yazarın ustalığına heyran olmamaq mümkün deyil. Və onu qeyd edim ki, heyran olmaq azdır, nümunə götürmək, əxz etmək lazımdır… Və nəhayət üçüncü, Emmanuil Kazakeviç və onun 1948 – ci ildə qələmə aldığı “Двое в степи” povesti
( Эммануи́л Ге́нрихович Казаке́вич, “Двое в степи”). Təəssüfki, bu povestin dilimizdə olan tərcüməsinə rast gəlməmişəm. Kazakeviçin bu povestdən başqa da hərb mövzulu bir-birindən maraqlı əsərləri var. Kazakeviç İkinci Dünya Müharibəsinin sovetlər birliyində yaşayanlar üçün Böyük Vətən Müharibəsi adlanan əsas və həlledici hissəsinin başlandığı ilk gündən qələbəyədək döyüşən ordunun tərkibndə, olduqca müxtəlif cəbhələrdə şərəfli döyüş yolu keçmiş, tanınmış sovet yazıçısıdır. Görkəmli yazarın həyat və fəaliyyəti ilə tanış olduqda görürsən ki, həqiqətən də o fərqlidir və bütün xüsusiyyətlərinə görə öz müasirlərindən fərqlənir… Bu fikri onun öz müasirləri səsləndiriblər. Onun haqqında hələ sağlığında belə bir deyim olub: “Kazakeviç başqaları kimi isti kabinetlərdə, orda-burda, küncə-bucağa qısılıb yazmayıb…” Kazakeviçin yaratdığı Oqarkov obrazı dahi Lev Tolstoyun, məşhur Qabriel Qarsiya Markesin, görkəmli Dino Bussatinin qəhrəmanlarından nümunə ola biləcək dərəcədə fərqlənir. Əlinə qələm alıb hərb mövzusunda nəsə yazmaq istəyən şəxsin Emmanuil Kazakeviçin yaradıcılığı ilə, ələxsus bu povesti ilə tanış olması olduqca faydalı ola bilər deyə düşünməkdəyəm. Povestdəki istər döyüş səhnələri, insan taleləri, qəbul olunan qərarlar istərsə də əsərin qəhrəmanı gənc zabit Oqarkovun başına gələnlər, onun ən müxtəlif; həm döyüş, həm şəxsi münasibətlər zəminində aldığı doğru qərarlar ibrətamizdir. Əgər fikir verdinizsə, Lev Tolstoyun “Hərb və sülh” əsərindən başqa misal gətirdiyim və əslində ən faydalı ola biləcək əsərlər sırasında adı hallanan nümunələr ikisi povest, biri isə o qədər də böyük həcmli olmayan roman oldu. Bu nümunələr xarici – dünya ədəbiyyatından seçmələr idi. Bəs görək bu qəbildən özümüzün olan, milli, nəyimiz var?
Və əlbəttə, yenə keçid üçün tarixilik baxımından İsa Hüseynovun (İsa Muğanna), İsmayıl Şıxlının, Bayram Bayramovun adlarını çəkib, onların ekranlaşdırılmış əsərlərini misal göstərmək olar. Sırf hərb mövzusunda (şəxsi münasibətlərin inkişafı, döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi səhnələrinin təsviri baxımından) mükəmmələ yaxın, yəni, qırmızımtıl olan yeganə nümunəmiz var. Bu, ötən əsr, 50-ci illərin əvvəllərində İmran Qasımovla Həsən Seyidbəylinin birgə qələmə alıb, nəşr etdirdikləri “Uzaq sahillərdə” əsəridir. Kitab az vaxt içərisində geniş oxucu kütləsinin rəğbətini qazanır və əldən-ələ gəzir. Xalqımızın qəhrəman oğlu Mehdi Hüseynzadənin Böyük Vətən müharibəsində (1941-1945) əfsanəvi igidlikləri barədə oxuculara geniş məlumat verən əsərin populyarlığı onun filmə çevrilməsinə səbəb olur. Aradan uzun müddət keçməsinə, cəmiyyətdə və ictimai şüurda müəyyən dəyişikliklər olmasına baxmayaraq, görkəmli rejissor Tofiq Tağızadənin quruluşu, H.Seyidzadə ilə İ.Qasımovun ssenarisi əsasında 1958-ci ildə lentə alınan eyni adlı film Azərbaycan kinosunun nadir incilərindən biri olaraq qalmaqdadır. Əgər diqqətinizdən qaçmayıbsa, yuxarıda sovet və dünya ədəbiyyatından adı çəkilən nümunələrin də əksəriyyəti ekranlaşdırılıb. Elə əsərlər var ki, dövrün tələbinə görə dəfələrlə təkrar-təkrar müraciət olunub. Bu faktın özü həmin əsərlərin vacibliyinin və tərbiyəvi əhəmiyyətinin hansı dərəcədə yüksək olmasının bariz nümunəsidir.
Bütün bunlarla bərabər bizim bir
sevimli yazarımız da var ki, tarixiliklə müasirliyi yaradıcılığında böyük
ustalıqla birləşdirməyi bacarıb. Onun “Batmanqılıncı” nə qədər tarixidirsə,
“Dolu” – su da o qədər müasirdir. Bu şəxs doğru olaraq, “Çadırda Üzeyir
Hacıbəyov doğula bilməz” deyən Aqil Abbasdır. Aqil Abbasın “Dolu” romanı da
eyni adlı ekran əsəri olaraq tarixin yaddaş səhnəsində öz yerini almışdır. İstər
roman kimi, istərsə də film kimi “Dolu”
yuxarıda sadaladığımız tələblərin çoxuna cavab verən, faydalana biləcəyimiz
nümunələr sırasına daxildir. Ancaq, bütün bunlara rəğmən, nə dünya, nə sovet,
nə müasir ədəbiyyatımızda elə bir nümunə yoxdur ki, bundan əvvəlki – on beşinci
– “Yazarlar və yazılar” adlı yazıda “Əli
və Nino” kimi misal gətirib, nümunə göstərəsən. İndi mükəmməl yazı ortaya
qoymaq istəyən yazar, “Hərb və sülh”-dən, “Двое в степи” – dən, “Uzaq sahillərdə”-dən, “Dolu”-dan eyni dərəcədə bəhrələnib, təxminən
70 – 80 səhifə həcmində iri həcmli povestlər və ya yığcam romanlar ortaya
qoymaqla dövrümüzün standartlarını yaratmalıdırlar.
Demək olmaz ki, heç bir iş görülməyib, əksinə çox iş görülüb. Müxtəlif yaş təbəqələrindən olan çoxlu yazarlarımız öz səyləri, vəsaitləri hesabına nələrsə etməyə çalışırlar. Hələ ötən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq, müharibə, onun gətirdiyi problemlər, cəmiyyətdə törətdiyi fəsadlar haqqında hekayələr, povestlər, romanlar, publisistik yazılar yazılmağa başlayıb. Son on illikdə (2010-cu ildən), xüsusi ilə Mübarizdən və Aprel hadisələrindən (2016-cı il) sonra silsilə əsərlər ortaya qoyulub ki, əslində bu yazının yaranma səbəblərindən biri, bəlkə də birincisi elə bu yazılar olmuşdur. Son illər nəşr olunmuş bəzi əsərlərlə tanış olduqda yazarın ən elementar məlumat və biliklərdən xəbərsiz olduğu ortaya çıxır. Yuxarıda buna aid “Bəxtiyar” filmindən “qazmaçı”
“yoldaş oynayanlar”-in vəziyyətini misal gətirmişdim. İnanın, elə misallar var ki, rəqqaslar onların yanında toya getməlidir. Rast gəlinən ən çox və yolverilməz səhvlər aşağıdakılardır:
– Subardinasiya məsələlərinin
pozulması (buna maksimum Aqil Abbasın
“Dolu”-sundakı “Komandir” xitabı səviyyəsində icazə verilə bilər ki, bu da
Birinci Qarabağ Müharibəsi və hal-hazırda bəzi döyüş postlarındakı təcrübədən
qaynaqlanır),
-Rütbələrin və vəzifələrin
qarışdırılması (X – XI sinif səviyyəsindəki hərbi bilikdir),
-Bölmə (bölük, tabor və s.) adlarının səhv salınması, -Döyüş səhnələrinin
təsvirində adı keçən silah-sursatın texniki göstəricilərinin bilməməzlik
ucbatından nəzərə alınmaması (çox gülünc mənzərlər ortaya çıxır ki, əgər
qiyaslasaq, heç nağıllarımızda belə
söhbətlər olmayıb) və s. bu qəbildən olan digər məsələlər.
Unutmayaq ki, həkimlik, rəssamlıq, memarlıq,
coğrafiyaşünaslıq, mühəndislik, hesabdarlıq
kimi, hərb işi də spesfik bir sənətdir. Və sadaladıqlarımın hamısından
çətin, məsuliyyətli, dəqiq olduğu qədər də yaradıcılıq tələb edən bir işdir.
Yuxarıda nümunə göstərdiyimiz əsərlərin müəlliflərinin həyatına bir də qısa
nəzər salaq:
-Həm Lev Tolstoy, həm də Emmanuil Kazakeviç müharibədə iştirak etmiş,
real qanlı döyüş səhnələrinin və bütün digər proseslərin canlı şahidi olmuş
peşəkar zabit idi.
-Həsən Seyidbəyli və İmran Qasımovun ömürlərinin yeniyetməlik-gənclik çağları,
təhsil illəri, demək olar ki, şəxsiyyət kimi formalaşdıqları vaxtlar
müharibənin ən amansız, qızğın dövrlərinə təsadüf edir. Məncə, bu nəsil
yaradıcı insanlar üçün “onlar müharibənin
şinelindən çıxmışdılar” ifadəsi vəziyyəti tam izah edir. Üstəgəl bu şəxslər
daim yazdıqlarını ilk öncə bir-birlərinə oxuyur, cavabdeh qurumların qarşısına
çıxmazdan əvvəl dost-tanışdan məsləhət alırdılar.
-Müasirimiz Aqil Abbas – Qarabağ həsrəti-dərdi ilə
qovrulan həsas, şair ürəkli qələm adamı və eyni zamanda Birinci Qarabağ
Müharibəsinin başlandığı ilk gündən
istər-istəməz daim baş verən hadisələrin tən ortasında qalmış, bütün baş
verənlərdən az-çox xəbəri olan ictimai-siyasi xadim.
Məncə, müəlliflərin keçdiyi həyat
yolu və onların yaratdıları əsərlərlə tanış olduqdan sonra bu məsələdə qaranlıq heç nə qalmır.
Son söz: – müharibə, hərb mövzusunda
yazdıqda, xüsusi ilə əgər orda döyüş səhnələri varsa, mütləq bu işdən anlayışı
olan bir nəfərlə məsləhətləşin, verin ilk oxucunuz dəyərli qazilərimiz olsun,
şübhəli məqamları peşəkarlarla dəqiqləşdirin, yox əgər bunların heç birini etmək
istəmirsizsə, “Google” dostumuzun
xidmətindən yararlanın (internetdə istənilən məlumatı tapıb dəqiqləşdirmək
olar). Əvvəlki yazılarda da mütəmadi olaraq bu barədə qeydlər edirəm.
Ümumiyyətlə, onu unutmayaq ki, indi nə
yazırıqsa, sabahkı gənclik bizim bu günümüzdən xəbərdar olmaq üçün böyük
acgözlüklə o yazıları tapıb oxuyacaqlar. Gəlin elə yazaq ki, onları
aldatmayaq… Baxmayaraq ki, biz çox aldanmışıq… Qoy onlar aldanmasınlar…
Sona qədər həmsöhbət olduğunuza görə
təşəkkürlərimi bildirir, fəaliyyətinizdə yeni-yeni uğurlar arzu edirəm.
Uğurlarınız bol olsun. Bu yazının ilk sözündən sonuna qədər bir məqsədi olub –
faydalı olmaq, uğura xidmət etmək…
19.02.2019. Bakı.
QEYD:
Bu yazı müxtələf saytlarda yayımlanmaqla bərabər müəllifin “YARADANLA BAŞ-BAŞA” və “QƏLƏMDAR” adlı kitablarında müstəqil məqalə kimi yer almışdır.
Bu yazı əlavə olaraq hissə-hissə “HƏFTƏ İÇİ” qəzetinin N:110 (3158) 21 iyun 2019 – N:112 (3160) 25 iyun 2019 ci il və “ƏDALƏT” qəzetinin N:113 (5577) 26 iyun 2019 – N:114 (5578) 28 iyun 2019 ci il saylarındanda dərc olumuşdur.
